Udórz
Sołectwo Udórz położone jest w południowo – zachodniej części gminy Żarnowiec, w obszarze Wyżyny Częstochowskiej, nachylonym w kierunku północno – wschodnim na wysokości od 300 do 383 m n.p.m.
Udórz sąsiaduje z zespołami takimi jak: Wola Libertowska na północy, Chlina na wschodzie, leżącymi na terenie gminy Żarnowiec oraz z Porębą Dzierżną na południu i Kleszczową na zachodzie, które leżą poza granicami gminy.
Południowa część obszaru wsi Udórz położona najwyżej w gminie to tereny zalesione, środkowa to w większości tereny użytkowane rolniczo. Tereny północne to łąki i pastwiska położone wzdłuż rzeki Pilica.
Udórz to zespół ruralistyczny będący w przeszłości własnością prywatną, który jako jedyny na terenie gminy Żarnowiec nie został objęty nowymi zasadami planowania i urządzania przestrzeni wsi, wprowadzone w życie w początkach 2 połowy XIX wieku. Zachowany został do naszych czasów asymetryczny układ skupiska osadniczego, funkcjonującego jako nieregularna wielodrożnica z rozproszoną zabudową przysiółkową z reliktami dawnej zabudowy drewnianej, z pierwotnym układem łanów leśnych. Istnieją również pozostałości dawnego założenia dworsko – folwarcznego wraz z parkiem zawierającym cenne okazy rzadkich drzew.
Zabudowa zespołu osadniczego Udórz jest skupiona w kilku miejscach obszaru wsi:
- zespół dworsko – folwarczny położony jest na południe od zabudowy wiejskiej, po zachodniej stronie drogi Udórz – Poręba Dzierżna,
- główne, najliczniejsze pasmo zabudowy w postaci dwustronnej, nieregularnej ulicówki, położone jest na lewym brzegu Udorki i ciągnie się w kierunkach południowy – zachód i południowy – wschód,
- przy drodze Udórz – Chlina po jego północnej stronie, położona jest zabudowa przysiółka Podchlina na regularnych siedliskach,
- przy drodze Kleszczowa – Żarnowiec przechodzącej w północnej części terytorium wsi Udórz, po północnej stronie drogi, położona jest zabudowa przysiółka Pohulanka, w niewielkiej odległości po stronie południowej znajdują się zabudowania stadniny koni,
- przy południowej granicy po zachodniej stronie drogi Udórz - Poręba Dzierżna, położona jest rozproszona, nieregularna zabudowa przysiółka Wymysłów,
- na południowy – zachód od zespołu dworsko – folwarcznego przy brzegach Udorki, położona jest rozproszona zabudowa przysiółka Zarzecze,
Układ siedlisk jest nieregularny, mało czytelny, w wielu miejscach wsi dostosowany do warunków terenowych.
Główną osią układu osadniczego jest droga prowadząca z południa od Poręby Dzierżnej przez Udórz na północ do skrzyżowania z drogą o przebiegu wschód – zachód z Żarnowca do Kleszczowy. Do drogi z południa na wschód od zespołu folwarcznego dochodzi od strony wschodniej droga Chlina – Udórz. Pozostałe drogi, mają charakter lokalny i przebieg dostosowany do warunków zabudowy.
Na obszarze zalesionym poza drogami o przebiegu naturalnym, dostosowanym do warunków terenowych, wytyczone są prostokreślne drogi, dzielące las na poszczególne kwartały.
HISTORIA
Wieś szlachecka wzmiankowana w 1232 r. kiedy Pakosław zwany Starszy (Senior) nie mogąc spełnić ślubowanej pielgrzymki ofiaruje swą wieś Udórz przełożonemu klasztoru miechowskiego. W 1257 r. Bolesław Wstydliwy dziesięcinę ze wsi Udórz nadaje klasztorowi w Zawichoście. W 1349 r. Buczko Buczkowicz – zarządzający majątkiem zeznaje, że wieś daje 4 grzywny czynszu i 3 grzywny dziesięciny. W 1365 r. klasztor zamienia wieś Udórz wraz z innymi dobrami na wójtostwo miechowskie, które posiadali bracia Mikołaj i Spytko, wieś staje się własnością szlachecką. W połowie XV wieku wieś Udórz jest własnością Mikołaja Długosza Bambelskiego z Czarnocina herbu Wieniawa. Udórz miał wówczas 25 kmiecych łanów z których dziesięcinę wartości 10 grzywien płacono klasztorowi św. Andrzeja w Krakowie, 3 młyny z których 2 z rolą płaciły dziesięcinę plebanowi w Chlinie, 2 zagrodników bez roli i dwie karczmy z rolą. Wszystkie role kmiece dawały mesznego po 6 groszy proboszczowi w Chlinie, karczmarze i młynarze kolędę po 1 groszu. W 1490 r. wieś Udórz miała 9 łanów. W 1886 r. dobra Udórz składały się z folwarku Udórz i Łany. W 1890 r. Władysław Moes właściciel dóbr Wierzbica, zakupił wieś Udórz od Ignacego Bereźnickiego i rozpoczął hodowlę koni sportowych. Funkcjonowały tu wtedy łomy wapienne, cegielnia, młyn i „piękny ogród przy dworze”. W czasie II wojny światowej hodowla Moesa przepadła, a po wojnie majątek został przejęty przez państwo. W latach 1947 r. sprowadzono tu pierwsze konie i datę tą uznaje się jako, początek działalności Stadniny Koni w Udorzu. W 1988 r. we wsi Udórz był zespół PGR.
Lata
|
Ilość domów
|
Ludność ogółem
|
1827 r
|
38
|
261
|
1988 r.
|
89
|
|
1990 r.
|
|
328
|
2000 r.
|
|
310
|
2008 r.
|
|
284
|
Źródła:
- Słownik Geograficzny, 1899, t. XII s. 743, W. Jaskłowski, Żarnowiec i okolice, 1910,
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Żarnowiec – Pracownia urbanistyczno – architektoniczna – „Olkusz” s.c. 2000,
- Urząd Gminy w Żarnowcu.