Małoszyce
Sołectwo Małoszyce położone jest na Wyżynie Małopolskiej, a dokładnie na pograniczu Progu Lelowskiego i Niecki Włoszczowskiej, na wysokości od 272 do 315 m n.p.m. Leży w północnej części obszaru gminy Żarnowiec, przy drodze prowadzącej wzdłuż doliny rzeki Pilica z Żarnowca przez Łany Wielkie, Brzeziny do Dąbrowicy i Szczekocin.
Zespół sąsiaduje z Łanami Wielkimi od wschodu, od południa z Brzezinami i Otolą, a od zachodu z Jeziorowicami, leżącymi na terenie gminy. Natomiast od północy z Dąbrowicą i Węgrzynowem od północnego – wschodu, leżącymi poza granicami gminy Żarnowiec.
Wschodnia część obszaru wsi leżąca w dolinie rzeki Pilica, to w większości tereny zielone – łąki i pastwiska, zachodnia część położona wyżej to tereny rolnicze.
Obecnie zespół ruralistyczny skupiony jest w trzy odrębne pasma zabudowy w formie ulicówki jednostronnej:
- południowe, główne ciągnące się zwartym pasem siedlisk usytuowanych po północnej stronie wzdłuż drogi,
- północne, przysiółek o nazwie Borek położony przy północnej granicy administracyjnej gminy, równolegle do pasma południowego, o mniej zwartej zabudowie usytuowanej po północnej stronie drogi,
- wschodnie położone wzdłuż drogi Żarnowiec – Szczekociny, o zabudowie nieregularnej, dwustronnej, stanowi pozostałość pierwotnego przedurządzeniowego skupiska osadniczego wsi Małoszyce.
Zabudowa zagród w paśmie północnym i wschodnim została w znacznej części zmieniona. W paśmie południowym w większości zagród zachowane zostały, dawne układy z budynkami mieszkalnymi usytuowanymi frontem do drogi i na południe z tzw. „oborami okolicznymi” zbudowanymi na ich tyłach i połączonymi w typowy dla regionu tzw. okół z dziedzińcem wewnętrznym i bramami wjazdowymi. Stodoły budowane były osobno w pewnej odległości przy końcu działki siedliskowej. W niektórych zagrodach zachowane zostały relikty dawnej zabudowy drewnianej.
Główną osią układu przestrzennego jest biegnąca zachodnim skrajem doliny rzeki Pilica, stara droga Żarnowiec – Szczekociny do której podwiązane są drogi powstałe w wyniku XIX wiecznego urządzania wsi: pięć dróg o przebiegu równoleżnikowym gdzie przy skrajnych – północnej i południowej – zlokalizowane są pasma zabudowy. Pozostałe drogi uzupełnione innymi o przebiegu południkowym są drogami polnymi, ułatwiającymi dojazd do pól.
HISTORIA
W XV wieku wieś królewska wchodząca w skład starostwa żarnowieckiego, mająca 10 łanów kmiecych, młyn i karczmę, 2 zagrodników oraz folwark. Lustracja z XVIII wieku mówi ze starostowie żarnowieccy założyli tu oranżerię, w której hodowano 120 drzew cytrynowych, 28 pomarańczowych, 17 figowych, 80 bobkowych i 1 drzewo świętojańskie. Przy folwarku był staw „Jamnicą zwany”. W 1855 r. dobra rządowe Małoszyce składają się z folwarków i wsi Małoszyce, Otola, Małe Łany oraz folwarku i wsi Jeziorowice. W XIX wieku Małoszyce zaliczane dotychczas do parafii Łany Wielkie przyłączone zostały do parafii Szczekociny. Przy uwłaszczeniu włościan Małoszyce otrzymały 954 mórg podzielonych na 71 osad: 58 większych od 13 do 32 mórg i 13 mniejszych 2 i 3 morgowych. Za czasów Królestwa Polskiego Małoszyce, Otolę i Jeziorowice złączono w jedną całość pod nazwą Dóbr Małoszyce i wraz z ekonomią Żarnowiec, włączono do majoratu nadanego w 1877 r. generałowi Fejchtnerowi. W początku XX wieku Małoszyce powracają do parafii Łany Wielkie. W 1906 r. było 92 gospodarstwa, gorzelnia dworska i dwa młyny.
Lata
|
Ilość domów
|
Ludność ogółem
|
1789 r.
|
37
|
|
1790 r.
|
40
|
|
1791 r.
|
40
|
245
|
1827 r
|
|
|
1988 r.
|
95
|
|
1990 r.
|
|
332
|
2000 r.
|
|
343
|
2008 r.
|
|
324
|
Obiekty istniejące w XV – XVI wieku
Folwark / dwór - 1
Młyn – 1
Karczma – 1
Rzemieślnicy – 1
Obiekty istniejące w XVIII – przełom XIX/XX wieku
Szkoła - 1
Folwark – 1
Wyszynk alkoholu, wiechy - 1
Młyn – 2
Oranżeria - 1
Źródła:
- Słownik Geograficzny, 1885, t. VI s. 78, W. Jaskłowski, Żarnowiec i okolice, 1910,
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Żarnowiec – Pracownia urbanistyczno – architektoniczna – „Olkusz” s.c. 2000,
- Urząd Gminy w Żarnowcu.